ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΕ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΔΑΚΟΥ ΣΕ ΥΓΡΑ ΤΡΟΦΙΚΑ ΔΑΚΟ-ΕΛΚΥΣΤΙΚΑ ΧΩΡΙΣ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ

Γεώργιος και Νικόλαος Σταυράκης*

Εργαστήρια Έντομο-ελκυστικών και Έντομο-παγίδων

«ΦΥΤΟΦΥΛ» - Σχηματάρι Βοιωτίας – τηλ. 0262 58670

http://www.otenet.gr/phytophyl, email:nista@otenet.gr

Ι. Εισαγωγή. 1

ΙΙ. Η αντιμετώπιση του δάκου με υγρά τροφικά δάκο-ελκυστικά χωρίς χρήση εντομοκτόνων – Η περίπτωση «ΕΛΚΩΦΟΝ-ΕΝΤΟΜΕΛΑ» (Ε-Ε). 3

ΙΙΙ. Τρόπος εφαρμογής του συστήματος «ΕΛΚΩΦΟΝ-ΕΝΤΟΜΕΛΑ» (Ε-Ε) – Πυκνότητα παγίδων και χρόνος ανάρτησης. 7

ΙV. Η τροφοδοσία των έντομο-παγίδων «ΕΛΚΩΦΟΝ» με το έντομο-ελκυστικό και παγιδευτικό υγρό «ΕΝΤΟΜΕΛΑ ΠΑΓΙΔΩΝ». 8

V. Ενδεικτικός υπολογισμός του κόστους για το σύστημα Ε-Ε (Τιμές χονδρικής εργοστασίου). 8

VΙ. Πρόταση για τους ελαιοπαραγωγούς. 8

Ι. Εισαγωγή

Το πρόβλημα του δάκου εκτός από εντομολογικό και γεωργό-οικονομικό είναι και πρόβλημα οικολογικό και δημόσιας υγείας. Η οικολογική του διάσταση μεγεθύνεται λόγω της έκτασης που έχει πάρει η ελαιοκαλλιέργεια στη χώρα μας. Το ανθρωπογενές περιβάλλον της ελαιοκαλλιέργειας σχεδόν ταυτίζεται σε πολλές περιοχές με το φυσικό περιβάλλον. Χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ η εφαρμογή ορθής γεωργικής πρακτικής ώστε να μη δηλητηριάζουμε και αποσταθεροποιούμε τα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτάται και η επιβίωση μας. Οι επεμβάσεις συνεπώς εναντίον του δάκου πρέπει να τείνουν στην ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Υπάρχει σήμερα η δυνατότητα υιοθέτησης της περιβαλλοντικά ορθής μεθόδου της μαζικής παγίδευσης, που είναι τουλάχιστον ισοδύναμη και μάλλον αποτελεσματικότερη των δολωματικών ψεκασμών για την αντιμετώπιση του δάκου.

Ο σημερινός τρόπος προστασίας της ελαιοπαραγωγής με τους δολωματικούς ψεκασμούς παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες που αφορούν τον τρόπο εφαρμογής, την αναποτελεσματικότητα και την αναγκαστική διαχείριση εντομοκτόνων δηλητηρίων. Έχει αρχίσει επίσης μία προσπάθεια να ενσωματωθεί και να παραταθεί η χρήση των εντομοκτόνων για την αντιμετώπιση του δάκου υπό τον μανδύα είτε της «ολοκληρωμένης προστασίας της ελαιοπαραγωγής» είτε των «οικολογικών παγίδων» με εντομοκτόνα. Η στάση αυτή υπηρετεί με το αζημίωτο μία «αειφόρο» κερδοσκοπία, αλλά είναι απολύτως περιττή και πολλαπλώς επιζήμια. Ευτυχώς τα αντανακλαστικά πολλών επιστημόνων αλλά και των ελαιοπαραγωγών έχουν αρχίσει να ενεργοποιούνται. Μια σοβαρή προσπάθεια συγκριτικών πειραματικών εφαρμογών θα αποδείξει ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος, κανένα άλλοθι για συνέχιση χρήσης εντομοκτόνων στην αντιμετώπιση του δάκου.

Η προσπάθεια δημιουργίας μπερδέματος και σύγχυσης μεταξύ οικολογικών και μη οικολογικών μεθόδων πρέπει να σταματήσει τώρα. Άποψη μας είναι ότι βιώσιμη περιβαλλοντική επιλογή, αποτελεσματική για την προστασία της ελαιοπαραγωγής από το δάκο είναι η προστατευτική μαζική παγίδευση με υγρά τροφικά δάκο-ελκυστικά χωρίς εντομοκτόνα, που αντιμετωπίζει τους κινδύνους και του δάκου και των εντομοκτόνων. Χρειαζόμαστε ένα σταδιακό αλλά γρήγορο πέρασμα σε ένα οικολογικά συμβατό σύστημα προστασίας. Το σύστημα αυτό οφείλουμε να το αναζητήσουμε χρησιμοποιώντας την σημερινή επιστημονική γνώση και τεχνολογία. Υπάρχει ήδη αρκετή γνώση για τη βιολογία, την οικολογία, την φυσιολογία, τη φαινολογία και τη συμπεριφορά του δάκου, γεγονός που μας διευκολύνει στην χρησιμοποίηση οικολογικά συμβατής μεθοδολογίας. Ιδιαίτερα δε στη χώρα μας έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην τεχνολογική καινοτομία των έντομο-ελκυστικών και έντομο-παγίδων.

Ο δάκο-πληθυσμός δεν είναι πάντοτε και παντού τόσο υψηλός, ώστε να υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσει υπολογίσιμη οικονομική ζημιά και να χρειάζονται μέτρα για την αντιμετώπιση του. Εκείνο όμως που οπωσδήποτε χρειάζεται, κατά την περίοδο καρποφορίας της ελιάς, είναι η επίβλεψη και η παρακολούθηση του μεγέθους του δάκο-πληθυσμού. Αυτό πρέπει να γίνεται με ένα αραιό δίκτυο δάκο-παγίδων ορισμένου τύπου και με ορισμένο δάκο-ελκυστικό. Ο αναγκαίος αριθμός των δάκο-παγίδων το καλύτερο είναι να καθορίζεται από υπεύθυνο γεωπόνο-φυτοπροστασίας, γνώστη της κάθε περιοχής. Το δίκτυο αυτό θα πρέπει να λειτουργεί αμέσως μετά  το δέσιμο του ελαιοκάρπου, στο στάδιο πολύ μικρό «σκάγι» γιατί τότε μόνο έχουμε την αξιόπιστη ένδειξη για την καρποφορία των δέντρων και ο κίνδυνος παγίδευσης των ωφελίμων παρασίτων της περιόδου της άνθησης έχει περάσει. Φυσικά η λειτουργία των παγίδων συνεχίζεται μέχρι την συγκομιδή. Σημαντικό είναι η μέτρηση των συλλήψεων ανά πενθήμερο, ή εβδομάδα να γίνεται από άνθρωπο απολύτου εμπιστοσύνης.

Σε ενίσχυση του ρόλου της δειγματοληπτικής παγίδευσης αναφέρουμε το επόμενο παράδειγμα. Το περασμένο έτος 2000 η παρακολούθηση και η σύγκριση των δάκο-πληθυσμών στην περιοχή Σχηματαρίου-Τανάγρας του νομού Βοιωτίας και στο δημοτικό διαμέρισμα Γουβών Ηρακλείου Κρήτης, απέδειξε περίτρανα για μια ακόμα φορά την γνωστή αναγκαιότητα και την χρησιμότητα της δειγματοληπτικής παγίδευσης. Στην περιοχή της Βοιωτίας η παγίδευση μας πληροφορούσε συνεχώς ότι ο δάκος ήταν πρακτικά ανύπαρκτος. Δεν υπήρχε κανένας απολύτως κίνδυνος ζημιάς και δεν χρειαζόταν κανενός είδους παρέμβαση, καμία δακοκτονία , καμία καταπολέμηση και συνεπώς καμία οικονομική σπατάλη. Στην περίπτωση του νομού Ηρακλείου η δειγματοληπτική παγίδευση, έδωσε τους παρακάτω μέσους όρους δάκο-συλλήψεων ανά παγίδα και ανά πενθήμερο (πίνακας 1).

Πίνακας 1: Δάκο-συλλήψεις στις Γούβες Ηρακλείου Κρήτης το έτος 2000.

Στην περιοχή αυτή διενεργήθηκαν με μέριμνα του δημοσίου πέντε γενικοί δολωματικοί ψεκασμοί και τρεις τοπικοί. Παρόλο ότι η μέτρηση στις 26/10 έδωσε μέσο όρο 2 δάκους ανά παγίδα το τελευταίο αυτό πενθήμερο, όταν τοποθετήσαμε στη περιοχή αυτή 10 παγίδες «ΕΛΚΩΦΟΝ-ΕΝΤΟΜΕΛΑ» από 14/11-19/11/2000 παγιδεύτηκαν 687 αρσενικοί και 460 θηλυκοί δάκοι. Συνολικά 1147 δάκοι δηλαδή 114,7 δάκοι κατά μέσο όρο ανά παγίδα και πενθήμερο ή 22,9 δάκοι ανά παγίδα και ημέρα.

Από το παραπάνω παράδειγμα προκύπτουν δύο διαπιστώσεις:

1)      1)      Η αναγκαιότητα και χρησιμότητα της δειγματοληπτικής παγίδευσης

2)      2)      Η αδυναμία για αποτελεσματική  αναχαίτιση του δάκο-πληθυσμού, με τους δολωματικούς ψεκασμούς σε περιοχές με υψηλούς δάκο-πληθυσμούς.

ΙΙ. Η αντιμετώπιση του δάκου με υγρά τροφικά δάκο-ελκυστικά χωρίς χρήση εντομοκτόνων – Η περίπτωση «ΕΛΚΩΦΟΝ-ΕΝΤΟΜΕΛΑ» (Ε-Ε).

Η πρόταση του συστήματος Ε-Ε ως αυτοδύναμου μέσου προστασίας της ελαιοπαραγωγής με μαζική παγίδευση αναχαίτισης και μείωσης του δάκο-πληθυσμού στηρίζεται στο υγρό τροφικό δάκο-ελκυστικό «ΕΝΤΟΜΕΛΑ» και στις καινοτομικής επινοήσεως πλάγιο-ανωφερούς εισόδου έντομο-παγίδες «ΕΛΚΩΦΟΝ» των εργαστηρίων ΦΥΤΟΦΥΛ.

Οι έντομο-παγίδες κατασκευάζονται από διάφορα υλικά κυρίως πλαστικό και γυαλί και σε διάφορες χωρητικότητες. Η δομή των παγίδων εξασφαλίζει παγίδευση μόνο για έντομα που με «εκούσια» ενστικτώδη κίνηση λόγω της ελκυστικής οσμής του  ΕΝΤΟΜΕΛΑ εισέρχονται στην παγίδα και με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μερική εξειδίκευση των συλλήψεων. Η επιλεκτικότητα αυτή ενισχύεται και από ένα ειδικό εξάρτημα μικρών οπών που τοποθετείται στη πλάγιο-ανωφερή είσοδο. Οι έντομο-παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ  αποκλείουν τη τυχαία αλλά συχνή επαφή και θανάτωση ωφελίμων εντόμων που παρατηρείται στα διάφορα δολωματικά συστήματα του τύπου «ελκύω-σκοτώνω» είτε υπό μορφή σταγόνων δολωματικού ψεκασμού είτε υπό μορφή δηλητηριωδών επιφανειών «παγίδων».

Το υγρό τροφικό δάκο-ελκυστικό ΕΝΤΟΜΕΛΑ είναι παραπλήσιο των σκευασμάτων υδρολυμένων πρωτεϊνών με ένα τεχνολογικό βήμα πιο μπροστά στην ειδική φόρμουλα για παγίδες. Παράγεται από αβλαβείς και ασφαλείς πρώτες ύλες και παραμένει αβλαβές και ασφαλές κατά την παραγωγή, κατά την χρήση και κατά την απόρριψη.

Διατυπώνεται συχνά το ερώτημα γιατί ένα υγρό δάκο-ελκυστικό όπως το ΕΝΤΟΜΕΛΑ και όχι το στερεό όξινο ανθρακικό αμμώνιο που άλλοι προτείνουν;     

1)      1)      Διότι το στερεό όξινο ανθρακικό αμμώνιο ελευθερώνει μόνο την οσμή της αμμωνίας και μάλιστα με ρυθμό που είναι δύσκολο να ελεγχθεί.

2)      2)      Διότι ένα υγρό σκεύασμα παρέχει πολύ περισσότερες δυνατότητες για σωστή ρύθμιση της εκπομπής οσμηρών μορίων και μεταφοράς του ελκυστικού μηνύματος στο δάκο. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνεται σημαντικά η ελκυστικότητα και κατά συνέπεια αυξάνονται οι δάκο-συλλήψεις.

3)      3)      Διότι το νερό που περιέχεται στο ΕΝΤΟΜΕΛΑ και που προστίθεται επιπλέον με την αραίωση κατά την χρήση, έχει σημαντικό ευεργετικό ρόλο: α)στις φυσικοχημικές διεργασίες της οσμογένεσης της υγρής φάσης του δάκο-ελκυστικού μέσα στην παγίδα, β) στις ιδιότητες της αέριας φάσης πάνω από το υγρό και στον γύρω από τη  παγίδα χώρο  και γ) στον μηχανισμό αντίληψης των ερεθισμάτων από το δάκο.

4)      4)      Διότι το υγρό σκεύασμα παρέχει την δυνατότητα θανάτωσης με πνιγμό των δάκων και μας απαλλάσσει από την χρήση εντομοκτόνων ή κόλλας διαρκείας. Οι εμβαπτισμένοι σε εντομοκτόνο φάκελοι όξινου ανθρακικού αμμωνίου με φερομόνη η χωρίς φερομόνη που βαφτίστηκαν «οικολογικές παγίδες» είναι στην πραγματικότητα δηλητηριώδη δολώματα ειδικού τύπου. Εκτός των άλλων συνεπειών μικρού μεγέθους αλλά σημαντικότατα ωφέλιμα παράσιτα του πυρηνοτρήτη παρασυρόμενα από τον άνεμο έρχονται σε επαφή με τις δηλητηριώδεις επιφάνειες αυτών των φακέλων και θανατώνονται , γεγονός που διαπιστώνεται πολύ εύκολα εάν προστεθεί κόλλα διαρκείας στις επιφάνειες αυτές.

Το άλλο ερώτημα που τίθεται συχνά είναι: Γιατί υγρό τροφικό δάκο-ελκυστικό και όχι φερομόνη; Απλούστατα επειδή η γνωστή φερομόνη του δάκου ελκύει μόνο τα αρσενικά του δάκου και αυτό για μικρά χρονικά διαστήματα του συνολικού χρόνου της καρποφορίας που χρειάζεται η προστασία από το δάκο. Άλλωστε τη ζημιά στον ελαιόκαρπο την προκαλούν τα θηλυκά και όχι τα αρσενικά του δάκου. Η δαπάνη για χρήση φερομόνης είναι αμφιβόλου σκοπιμότητας.

Ο δάκος της ελιάς (όπως και η μύγα της Μεσογείου) παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε ορισμένες μυρωδιές που σχετίζονται με τις φυσικές τροφές του. Με έμφυτους μηχανισμούς, με ένστικτα, δραστηριοποιείται και συντονίζει τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του για να εντοπίζει τη τροφή του. Είναι συνεχείς και έντονες οι ανάγκες διατροφής για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις επιβίωσης, κίνησης και αναπαραγωγής. Φυσιολογικές στερήσεις (π.χ. πείνα, δίψα) τεκμαίρεται ότι προκαλούν κινητοποίηση του δάκου. Ακόμη περισσότερο θεωρείται ότι η συμπεριφορά του δάκου δεν είναι πάντοτε ανάγκη να κινητοποιηθεί από εσωτερικές ανάγκες. Ο δάκος κινείται προς αναζήτηση τροφής ανεξάρτητα από εσωτερικές στερήσεις. Έχει παρατηρηθεί πειραματικά ότι ο δάκος με τη συμπεριφορά του μπορεί και προλαμβάνει φυσιολογικά ελλείμματα.

Τα διεγερτικά ερεθίσματα τροφής είναι δυνατό να είναι άμεσα δηλαδή να προέρχονται από οσμή αυτής καθαυτής της τροφής, αλλά και έμμεσα οσμηρά σήματα προερχόμενα από την οσμή ουσιών που απλώς συνυπάρχουν με την τροφή η και προέρχονται από αποδόμηση της τροφής, αλλά δεν είναι τροφές. Ένα τέτοιο έμμεσο σήμα για παρουσία πρωτεϊνούχου τροφής είναι για παράδειγμα η οσμή της αμμωνίας.

Βέβαια η συμπεριφορά κινητοποίησης του δάκου διαμορφώνεται και από τις οικολογικές συνθήκες. Αποτελεί προσαρμογή προς τις ανάγκες και έχει καθοριστεί μερικώς από την εξελικτική επιλογή, η οποία διαμορφώνει ενστικτώδεις αποκρίσεις έτσι ώστε η συμπεριφορά να είναι κατάλληλη για την οικολογία του δάκου. Υπάρχει δηλαδή μία εξάρτηση των βιολογικών δραστηριοτήτων του δάκου από το περιβάλλον, τις μικρό-κλιματικές και τι καιρικές συνθήκες.

Πάντοτε όμως ο δάκος κατά την διάρκεια της ημέρας έχει ανάγκη συχνών και παρατεταμένων γευμάτων και ιδιαίτερα τα θηλυκά, για το λόγο ότι παρουσιάζουν υψηλότατο επίπεδο αναπαραγωγικής επιτυχίας. Ένα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς και της δραστηριότητας γενικά του δάκου, αφορά τον προσανατολισμό του προς την πηγή της τροφικής οσμής. Από απόψεως φυσιολογικής περιγραφής τέτοιες συμπεριφορικές αποκρίσεις, θεωρείται ότι επιτελούνται από μια σειρά «υποχρεωτικών κινήσεων». Οι κινήσεις αυτές σταθερά ακολουθούν ένα δοσμένο σήμα (το τροφικό μήνυμα) όταν ο δάκος βρίσκεται σε μια ορισμένη φυσιολογική κατάσταση. Οι αναγκαστικές αυτές κινήσεις είναι μία ακολουθία αντανακλαστικών ενστικτωδών αποκρίσεων. Ξέρουμε επιπλέον ότι το τροφικό ένστικτο του δάκου εκφράζεται σαν απόκριση σε ορισμένες βαθμίδες ερεθισμάτων με ανώτερα και κατώτερα όρια ισχύος και αυτό λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την σύνθεση και την τυποποίηση των υγρών τροφικών δάκο-ελκυστικών.

Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα γιατί υγρό τροφικό ελκυστικό είναι η εξής: Διότι η συμπεριφορική δραστηριότητα του δάκου για τη διατροφή του καταλαμβάνει το μέγιστο μέρος της συνολικής του δραστηριότητας και η δυνατότητα απομίμησης της οσμής των φυσικών δάκο-τροφών στα βιομηχανικά υγρά δάκο-ελκυστικά, σε συνδυασμό με την σύγχρονη εντομολογική επιστημονική γνώση, προσφέρεται ως κατευθυντήρια γραμμή για την παραγωγή των υγρών δάκο-ελκυστικών.

Η δάκο-ελκυστική ποιότητα των σκευασμάτων καθορίζεται από τις περιεχόμενες οσμοφόρες και οσμογόνες ουσίες αλλά και από τις προσμίξεις άλλων ουσιών σε μικρές ποσότητες, οι οποίες είναι δυνατό να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του δάκου. Το δάκο-ελκυστικό σκεύασμα θα πρέπει να ελευθερώνει ελκυστικούς για το δάκο ατμούς οσμής σε όλη την κλίμακα των θερμοκρασιών που αυτός δραστηριοποιείται δηλαδή από 17-40^ο C. Το ΕΝΤΟΜΕΛΑ έχει μία ειδική οσφραντική φυσιογνωμία, με σημαντική συνιστώσα που προκύπτει κυρίως μετά την αραίωση, την οσμή της αμμωνίας, αλλά και ένα συνολικό χαρακτηριστικό μπουκέτο οσμής.

Μετά από μακρόχρονη προσπάθεια πεποίθηση μας, που έχει εδραιωθεί από πειραματικές εφαρμογές του συστήματος Ε-Ε σε μεγάλη έκταση την τελευταία πενταετία σε πολλές ελαιοκομικές περιοχές της χώρας μας και της Ισπανίας, είναι η άποψη ότι έχει ανοίξει ο δρόμος για αποτελεσματική προστασία της ελαιοπαραγωγής από το δάκο χωρίς την χρήση εντομοκτόνων.

Η μέθοδος Ε-Ε είναι πραγματικά φιλική προς το περιβάλλον και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συγκριθεί με μεθόδους όπως η χρήση φακέλων όξινου ανθρακικού αμμωνίου και φερομόνης εμβαπτισμένων σε εντομοκτόνο. Διερωτόμαστε τι γίνεται με αυτό το εντομοκτόνο και τους μεταβολίτες του που παραμένουν στους ελαιώνες; Πόσα ωφέλιμα έντομα έρχονται σε επαφή με τις δηλητηριώδεις επιφάνειες όσο βρίσκονται οι φάκελοι αυτοί κρεμασμένοι στα ελαιόδεντρα; Ποια είναι η επίδραση των υπολειμμάτων που φθάνουν στο έδαφος για την πανίδα την χλωρίδα και τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Είναι απαραίτητο ένα επίπεδο υπευθυνότητας, είναι απαραίτητη η επιτροπεία του προϊόντος (Product Stewardship). Είναι αδήριτη ανάγκη, ο έλεγχος της πορείας του εντομοκτόνου, στη συνολική διάρκεια του κύκλου ζωής του, με ένα ηθικά αξιόπιστο τρόπο σε ότι αφορά το περιβάλλον, την υγεία, και την ασφάλεια χρήσης. Σύμφωνα δηλαδή με το διεθνώς καθιερωμένο σύστημα E.H.S. (Environment Health Safety). Δεν γνωρίζουμε αν η νομοθεσία και η επιστημονική δεοντολογία επιτρέπουν τη χρησιμοποίηση του προθέματος ECO ή ΟΙΚΟ στην ονομασία προϊόντων που είναι εμβαπτισμένα με εντομοκτόνα διαρκείας. Γνωρίζουμε όμως ότι η αποσιώπηση της παρουσίας του εντομοκτόνου και η απουσία των προφυλάξεων που αναφέρονται στη σχετική με το εντομοκτόνο ετικέτα, κρύβει την αλήθεια και παραπλανά τον χρήστη αφού δεν του δίνει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες. Τέτοιου τύπου ισχυρισμοί είναι κατά την γνώμη μας ηθικά επιμεμπτοί για  την απόλυτη ιδιοτέλεια τους. Είναι μια σκόπιμη αλλοίωση της επιστημονικής αλήθειας. Η διαχρονική χρήση μίας τέτοιας τεχνολογίας σε πανελλαδική ή πανμεσογειακή κλίμακα αργά ή γρήγορα θα δημιουργήσει προβλήματα. Η απλή λογική, ή ορθή κρίση και η υπευθυνότητα επιβάλλουν να σταματήσει πριν να είναι αργά. Η τεχνολογία της μαζικής παγίδευσης με υγρά τροφικά δάκο-ελκυστικά  παρέχει την δυνατότητα απαλλαγής από τα εντομοκτόνα και θα πρέπει να γίνει τώρα κατανοητό και όχι μετά την παρέλευση κάποιων δεκαετιών άσκοπης τοξικοποίησης των ελαιώνων.

Έχει όμως τεθεί θέμα και για τη δυνατότητα αυτοδυναμίας της μεθόδου της μαζικής παγίδευσης γενικώς. Θεωρούμε ότι κάθε προτεινόμενη μέθοδος πρέπει να αξιολογείται χωριστά και αυτό προτείνουμε να γίνει και με το σύστημα Ε-Ε με πειραματικές εφαρμογές. Ούτε όλες οι δάκο-παγίδες ούτε όλα τα δάκο-ελκυστικά είναι τα ίδια και της ίδιας αποτελεσματικότητας.

Στους παρακάτω δύο πίνακες (πίνακας 2 & 3) αναφέρονται οι συλλήψεις δάκων με διαφορετικά συστήματα παγίδευσης και είναι αρκετά ενδεικτικά και διδακτικά για τις διαφορές που παρουσιάζονται.

Πίνακας 2: Συγκριτικά δεδομένα δάκο-συλλήψεων στην περιοχή της Τανάγρας

Πίνακας 3: Αποτελεσματικότητα παγίδων και ελκυστικών του δάκου. Άρμα Βοιωτίας 1997.

Μέσοι όροι ακολουθούμενοι από το ίδιο γράμμα δεν διαφέρουν στατιστικώς σημαντικά μεταξύ τους για P=0,05 κατά Duncan.

Υπάρχει όμως και το ερώτημα εάν είμαστε ικανοποιημένοι με την αυτοδύναμη αποτελεσματικότητα των δολωματικών ψεκασμών;

Σημειώνουμε στον παρακάτω πίνακα 4 τις συγκεντρωτικές συλλήψεις δάκων, κατά την διάρκεια πειραματικών δοκιμών διαφόρων δόσεων και συνθέσεων δάκο-ελκυστικών ΕΝΤΟΜΕΛΑ εντός παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ σε ψεκαζόμενους με μέριμνα του δημοσίου ελαιώνες σε διάφορες τοποθεσίες της περιοχής Σχηματαρίου Βοιωτίας και σε διάφορες εποχές του έτους. Κατόπιν τέτοιων υψηλών συλλήψεων όπως αυτές του πίνακα 4 διερωτόμαστε αν πρέπει ή όχι να αμφιβάλουμε για την αποτελεσματικότητα αυτών των επεμβάσεων και για το κατά πόσο υπερτερούν ή υπολείπονται μίας σοβαρής μεθόδου μαζικής παγίδευσης.

Πίνακας 4: Δάκο-συλλήψεις σε ψεκαζόμενους ελαιώνες στην περιοχή Σχηματαρίου Βοιωτίας την εξαετία 1995-2000.

(1)   (1)   Οι συλλήψεις αφορούν χρονικές περιόδους που  δεν εκτελούνται ψεκασμοί αλλά αποτελούν ενδείξεις της διατηρήσεως του δάκο-πληθυσμού της περιόδου που προηγήθηκε.

(2)   (2)   Στις παγίδες αυτές συνελήφθησαν συγχρόνως 2297 πυρηνοτρήτες.

(3)   (3)   Στις παγίδες αυτές αν και βρίσκονταν σε ελαιώνα συνελήφθησαν συγχρόνως 318 αρσενικά και 245 θηλυκά δηλαδή συνολικά 543 μύγες της Μεσογείου.

Δίδουμε τα παραπάνω στοιχεία γιατί θεωρούμε ότι δεν ωφελεί σε τίποτα να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλο μας. Το ρητό τα «εν’ οίκω μη εν δήμω» δεν ισχύει πια. Κατά την γνώμη μας είναι καιρός να ενισχυθεί η κατεύθυνση της απαλλαγής από τα πάσης φύσεως δακοκτόνα δηλητήρια και να αναζητήσουμε αποτελεσματικά δάκο-ελκυστικά και δάκο-παγιδευτικά συστήματα. Η χρησιμοποίηση συστημάτων όπως το Ε-Ε είναι μια επένδυση οικονομικά αποδεκτή και εφαρμόσιμη, για την υγεία και την ποιότητα ζωής στον τομέα της ελαιοπαραγωγής.

ΙΙΙ. Τρόπος εφαρμογής του συστήματος «ΕΛΚΩΦΟΝ-ΕΝΤΟΜΕΛΑ» (Ε-Ε) – Πυκνότητα παγίδων και χρόνος ανάρτησης.

Στην εφαρμογή της μαζικής προστατευτικής παγίδευσης με το σύστημα Ε-Ε διακρίνονται οι παρακάτω δύο περιπτώσεις:

1)      Περιοχές με συνεχή υψηλό κίνδυνο δάκο-προσβολής ή περιοχές που υπάρχει αδυναμία παρακολούθησης του δάκο-πληθυσμού.

α) Εάν ο ελαιώνας βρίσκεται σε περιοχή που έχουμε πάντοτε, όλες τις χρονιές υψηλούς δάκο-πληθυσμούς αμέσως μετά το δέσιμο του ελαιοκάρπου, ή β) εάν δεν υπάρχει η δυνατότητα επίβλεψης και παρακολούθησης   του δάκο-πληθυσμού με ένα αραιό δίκτυο δειγματοληπτικής παγίδευσης, τότε θα πρέπει για την προστασία της ελαιοπαραγωγής από το δάκο να τοποθετηθούν παγίδες Ε-Ε σε όλα τα δέντρα που έχουν καρποφορία. Μία παγίδα σε κάθε δέντρο αμέσως μετά το δέσιμο του ελαιοκάρπου. Το ίδιο χρειάζεται κατά κανόνα και στην περίπτωση των ελαιώνων με ελιές φαγητού για να προλάβουμε τα στίγματα «ΝΤΟΚΑ». Πρέπει να δράσουμε προληπτικά, να είμαστε βέβαιοι για το δέσιμο της καρποφορίας και να αποφύγουμε την παγίδευση ωφέλιμων παρασίτων κατά το διάστημα της άνθησης.

2)      Περιοχές χαμηλού ή  αγνώστου βαθμού κινδύνου δακοπροσβολής.

Εάν ο ελαιώνας βρίσκεται σε περιοχή που άλλοτε έχουμε και άλλοτε δεν έχουμε ζημιογόνους δάκο-πληθυσμούς, τότε εκείνο το οποίο είναι απαραίτητο, είναι η τοποθέτηση ενός αραιού δικτύου παγίδων Ε-Ε, οπωσδήποτε αμέσως μετά το δέσιμο του ελαιοκάρπου και η εβδομαδιαία ή και συχνότερη επίβλεψη και παρακολούθηση του δάκο-πληθυσμού. Όταν με τη δειγματοληπτική παγίδευση με παγίδες Ε-Ε διαπιστώνονται συλλήψεις κατά μέσο όρο πάνω από 1 δάκο κατά παγίδα και ανά ημέρα, τότε θα πρέπει να τοποθετηθούν παγίδες Ε-Ε  σε όλα τα δέντρα που έχουν καρποφορία και σε τυχόν υπάρχοντα δέντρα συκιάς καθώς και σε δέντρα που συνορεύουν με αμπέλια.

Σημειώνουμε ότι, υπάρχουν χρονιές και περιοχές που ο δάκο-πληθυσμός διατηρείται σε ακίνδυνα επίπεδα τον Ιούλιο και μέχρι τα μέσα Αυγούστου και εκεί φυσικά η ανάγκη για πύκνωση των παγίδων γεννιέται μετά τις 15 Αυγούστου. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι πάντοτε και παντού αναγκαίο ένα αραιό δίκτυο αξιόπιστης δειγματοληπτικής παγίδευσης για την έγκαιρη επισήμανση του κινδύνου και την πρόληψη των ζημιών από το δάκο.

ΙV. Η τροφοδοσία των έντομο-παγίδων «ΕΛΚΩΦΟΝ» με το έντομο-ελκυστικό και παγιδευτικό υγρό «ΕΝΤΟΜΕΛΑ ΠΑΓΙΔΩΝ».

Στο αρχικό γέμισμα των παγίδων «ΕΛΚΩΦΟΝ» το πυκνό εμπορικό σκεύασμα «ΕΝΤΟΜΕΛΑ ΠΑΓΙΔΩΝ» αραιώνεται με διπλάσιο όγκο νερού. Δηλαδή στο ένα (1) λίτρο ΕΝΤΟΜΕΛΑ, προστίθενται δύο (2) λίτρα νερό. Με το αραιωμένο αυτό ΕΝΤΟΜΕΛΑ (2/1) γεμίζονται μέχρι επάνω τα δοχεία των παγίδων. Όταν ο όγκος του υγρού μέσα στο δοχείο μειωθεί στο μισό, τότε συμπληρώνεται το υγρό όμως με πιο αραιό αυτή τη φορά ΕΝΤΟΜΕΛΑ. Στην περίπτωση αυτή του συμπληρώματος το πυκνό εμπορικό σκεύασμα αραιώνεται με πενταπλάσιο όγκο νερού. Δηλαδή στο ένα (1) λίτρο ΕΝΤΟΜΕΛΑ προστίθενται πέντε (5) λίτρα νερό. Με το αραιωμένο αυτό ΕΝΤΟΜΕΛΑ (5/1) συμπληρώνεται το υγρό των παγίδων.

V. Ενδεικτικός υπολογισμός του κόστους για το σύστημα Ε-Ε (Τιμές χονδρικής εργοστασίου).

Περίπτωση παγίδας ΕΛΚΩΦΟΝ των 450ml - Αναγκαίες ποσότητες

1)      1)      Αρχικό γέμισμα: 150ml ΕΝΤΟΜΕΛΑ

2)      2)      Συμπλήρωμα: 38ml ΕΝΤΟΜΕΛΑ

Συνολικά δηλαδή χρειάζονται 188 ml πυκνού ΕΝΤΟΜΕΛΑ του οποίου το κόστος με μία μέση τιμή 620δρχ/λίτρο είναι 620X0,188 = 116,56δρχ ή με το ΦΠΑ 125,8δρχ/παγίδα

Στην περίπτωση που ο δάκο-πληθυσμός είναι χαμηλός και ακίνδυνος το καλοκαίρι και οι παγίδες τοποθετηθούν από τον Αύγουστο και μετά τότε δεν χρειάζεται το συμπλήρωμα και το κόστος μειώνεται σε 620X0,150 = 93,1δρχ ή με το ΦΠΑ 100,6δρχ/παγίδα.

Τελικά δηλαδή εάν υπάρχουν ήδη οι παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ με ένα μέσο σημερινό ενδεικτικό κόστος για το έντομο-ελκυστικό ΕΝΤΟΜΕΛΑ από 100-130δρχ ανά δέντρο προστατεύεται η παραγωγή χωρίς την χρήση εντομοκτόνων. Οι σημερινές τιμές εργοστασίου για τις παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ είναι 280δρχ για την ύαλο-πλαστική και 190δρχ για την PET συν 18% ΦΠΑ.

 VΙ. Πρόταση για τους ελαιοπαραγωγούς

Εάν ενδιαφέρεστε για την προστασία της ελαιοπαραγωγής σας από το δάκο χωρίς εντομοκτόνα τότε τα εργαστήρια «ΦΥΤΟΦΥΛ» σας προτείνουν:

α) Να παρακολουθείτε τις πληθυσμιακές μεταβολές του δάκου με το δικό σας προσωπικό ενδιαφέρον υπεύθυνα και αξιόπιστα με ένα αριθμό παγίδων Ε-Ε από 10-30 ανάλογα με την έκταση του ελαιώνα και

β) όταν με το αραιό αυτό δίκτυο δειγματοληπτικής παγίδευσης παγιδεύετε κατά μέσο όρο έστω και ένα (1) δάκο ανά παγίδα και ημέρα τότε τοποθετήστε μία παγίδα Ε-Ε σε κάθε δέντρο με καρποφορία.

Το σύστημα Ε-Ε με υψηλή περιβαλλοντική συμβατότητα, συμβάλλει στην οικολογική προστασία της ελαιοπαραγωγής. Χρησιμοποιήστε τη γνώση για να σώσετε την σοδειά σας και να προφυλάξετε την υγεία σας και την υγεία των άλλων. Δοκιμάστε και εφαρμόστε με προσοχή και επιμέλεια το σύστημα Ε-Ε που θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες σας.

* Ο Γεώργιος Ν. Σταυράκης είναι γεωπόνος-χημικός και διδάκτωρ εντομολογίας. Ο Νικόλαος Γ. Σταυράκης είναι διδάκτωρ χημικός.